ما در وطن خود، غریب هستیم

سناریوهای تازه برای زنان برابری‌خواه / لوا زند

فشارهای امنیتی بر فعالان امور زنان وارد دور جدیدی شده‌است. به گزارش سایت تغییر برای برابری «ماموران امنیتی پس از جلب پاسپورت سوسن طهماسبی وضمن فیلمبرداری از منزل وی تعدادی سی دی، چندین جلد کتاب، دست نوشته‌ها و متون درسی، تعدادی نوار و کامپیوتر وی را ضبط کردند»؛ وی برای دیدار از خانواده و شرکت در چند کنفرانس عازم امریکا بود. این در حالیست که منزل پرستو الهیاری، از کنشگران کمپین یک میلیون امضا، نیز هفته قبل مورد تفتیش قرار گرفته بود و لوازم شخصی وی به همراه لپ‌تاپ و سی‌دی ها و کتاب‌هایش ضبط شد.

زمانه در خبری که در روز پنج آبان منتشر شد، اعلام کرد که «ماموران نیروی انتطامی از اکران فیلم "سه زن" که قرار بود پس از آن شیرین عبادی برنده جایزه صلح نوبل سخنرانی کند، جلوگیری کردند». و پرستو دوکوهکی در وبلاگش نوشت که روز یک‌شنبه دادگاه وی، در راستای بازداشت سی و سه تن از فعالان زنان در اسفند سال ۱۳۸۵، برگزار خواهد. عشا مومنی، دانشجوی ایرانی - امریکایی، هنوز اجازه ملاقات با خانواده یا وکیلش را نیافته و تنها دو تماس تلفنی کوتاه با پدرش داشته‌است. این در حالی‌است که وی از بیماری سنگ کلیه رنج می‌برد.

پیمان ملاذ، دانشجوی روابط بین‌الملل دانشگاه لوس آنجلس و از اعضای گروهی است که برای آزادسازی عشا مومنی فعالیت می‌کنند. با وی در مورد وضعیت خانم مومنی، فعالیت‌های این گروه، و همچنین نگرانی‌های که این دستگیری برای بقیه دانشجویان ایرانی به همراه داشته گفت و گو کردم.

- از وضعیت کنونی عشا مومنی چه خبر؟

پیمان ملاذ: امروز جمعه، دقیقاً دو هفته و دو روز از بازداشت عشا مومنی می‌گذرد، متاسفانه نه تنها به خانواده‌ی عشا در ایران اجازه ملاقات نداده‌اند بلکه حتی وکیل او، آقای دادخواه موفق به خواندن پرونده نشده است. همان‌طور که مطلع هستید در دستگیری عشا مومنی هیچ‌کدام از مقدمات قانونی که برای بازداشت متهم الزامی است به اجرا در نیامده است. هنگامی که وی در بزرگراه مشغول رانندگی بود، توسط گشت ترافیک متوقف و سپس بازداشت می‌شود و به زندان اوین منتقل می‌شود. در حالی که ضابطین طبق قانون موظفند برای متهم، احضاریه بفرستند و مهلت قانونی برای معرفی او در نظر گیرند. از سویی بنا به ماده یک قانون حقوق شهروندی مصوب سال ۱۳۸۳: «کشف و تعقیب جرایم و اجرای تحقیقات و صدور قرارهای بازداشت موقت، باید مبتنی بر رعایت قوانین و با حکم و دستور قضایی شفاف و مشخص صورت گیرد و از اعمال هر‌گونه سلایق شخصی و سو‌‌استفاده از قدرت و یا اعمال هر گونه خشونت یا بازداشت‌های اضافی و بدون ضرورت اجتناب شود». بر این مبنا نوع دستگیری عشا و برخوردهای صورت گرفته بعدی غیر قانونی است.

عشا مومنی برای تکمیل پروژه‌ی کارشناسی ارشد خود، از دو ماه پیش در ایران به سر می‌برده و به این منظور با فعالان کمپین یک میلیون امضا گفت و گوهایی ویدیویی انجام داده است. در ضمن عشا در کالیفرنیا از داوطلبان کمپین یک میلیون امضا بود. اولاً فیلمبرداری در ایران اگر در مراکز عمومی و دولتی نباشد، جرم نیست و نیاز به مجوز ندارد بلکه بالعکس طبق قانون حقوق شهروندی ضبط و توقیف فیلم‌های خصوصی غیر قانونی است. دوماً کمپین یک میلیون امضا حرکتی است غیر سیاسی که حیطه‌ی کار خود را جامعه‌ی مدنی تعریف کرده است و قصدش طی راهکارهای قانونی برای تغییر قوانینی است که در حق زنان اجحاف می‌ورزد. انتقاد از قانون و درخواست تغییر آن به‌هیچ‌وجه غیر قانونی نیست و نمی‌تواند به عنوان جرم شناخته شود. آیا اگر عده‌ای از شهروندان به نقصان و عدم کاربرد قانونی باور داشته باشند و سعی کنند به صورت فردی با دیگر شهروندان صحبت کنند و نقطه نظرات خود را با آن‌ها در میان بگذارند و در صورت موافقت از آن‌ها بخواهند بیانیه مطالبات را امضا کنند، کاری غیر قانونی انجام داده‌اند؟

من منطق پشت سر این برخوردهای ممتد و تخریبی با کمپین یک میلین امضا را نمی‌فهمم، کاش یک بار آقایان به طور صریح بگویند کجای کار کمپین، مخالف قوانین موجود است. بارها حتی بسیاری از مسوولان عالی‌رتبه نظام از نارسایی و تبعیض‌آمیز بودن این قوانین صحبت کرده‌اند، بعضی از مراجع مذهبی هم فتاوایی برخلاف آن‌چه به عنوان قانون ثبت است، دارند. آیا این موضع‌گیری‌ها هم غیر قانونی است؟ نه تحقیق بر پایان‌نامه دانشگاهی جرم است نه دوطلب بودن در کمپین یک میلیون امضا و انتقاد از قوانین، بلکه برخورد صورت گرفته با عشا مومنی غیر قانونی است.

- چه فعالیت‌هایی برای آزادسازی عشا مومنی انجام گرفته است؟ عکس‌العمل جامعه‌ی دانشگاهی نسبت به این بازداشت چه بوده است؟

پیمان ملاذ: عکس‌العمل جامعه دانشگاهی آمریکا به این قضیه همراه با شوک و ناباوری است. هفته گذشته ر‌ییس کل دانشگاه ایالتی کالیفرنیا، نورثریج در یک کنفرانس دانشگاهی نگرانی خود را از این قضیه اعلام کرد. او گفت از تمام توان خود از جمله دیدار با نماینده ایران در سازمان ملل برای پیگیری این مساله استفاده خواهد کرد و در پایان بیانیه رسمی خود آورد‌: «عشا يک دانشجو است که وقت خود را صرف درک و يادگيری اصل خود و وضعيت کنونی مملکتش کرده است‌. تمام کسانی که کوچک‌ترين اهميت و ارزشی برای علم و دانش قائلند به خاطر نقشی که تحقيقات آکادميک در زمينه روشن‌سازی شرايط بشری دارد بايد امروز نگران اين واقعه باشند».

از سوی دیگر، اتحادیه اساتید دانشگاه‌های آمریکا که سازمانی صنفی با قدمت ۹۰ ساله است و در حدود ۴۷ هزار عضو دارد، در بیانیه‌ای که به امضای رییس دوره‌ای‌اش خانم نلسون، خطاب به مسوولان جمهوری اسلامی صادر کرد، خواهان آزادی سریع عشا مومنی و تضمین نیازهای اساسی او در طی دوران بازداشت، همچون حق ملاقات، دیدار با وکیل و دسترسی به مراقبت‌های پزشکی شدند.

آن‌طور که از پدر عشا در مصاحبه‌ای گفته بود، عشا از بیماری سنگ کلیه رنج می‌برد. یک دادخواست (پتیشن) آنلاین هم که درخواست آزادی سریع عشا را دارد در سایتی که دوستان عشا برای پیگیری اخبار او تهیه کرده‌اند، درج شده که تاکنون با این‌که چند روزی بیش از راه‌اندازی آن نگذشته در حدود ۲۵۰۰ نفر آن را امضا کرده‌اند. قرار بر این است که این طومار به نماینده ایران در سازمان ملل فرستاده شود. در عین حال مراکز متعدد دانشگاهی و دفاع از آزادی آکادمیک در این باره موضع گرفته‌اند و دانشگاه‌های دیگری نیز از بیانیه دانشگاه نورثریج حمایت کرده‌اند.

در رسانه‌های آمریکایی هم مساله بازداشت عشا مومنی به دلیل ماهیت قضیه و این‌که عشا شهروند قانونی آمریکا است، بازتاب گسترده‌ای پیدا کرد. دوستان عشا که سعی دارند اهداف کمپین یک میلیون امضا را در جامعه گسترده ایرانیان کالیفرنیا پیش ببرند، در این زمینه بسیار سعی کرده‌اند و می‌کنند که قضیه بازداشت عشا تبدیل به هیزمی برای رقابت‌های سیاسی و رابطه پیچیده ایران و آمریکا نشود. عشا خود از مخالفان هر نوع رویکرد اورینتالیستی (شرق‌گرایانه) رسانه‌های غربی و محیط‌های دانشگاهی بود و حتی از دلایل اصلی انتخاب موضوع پایان‌نامه‌اش نشان دادن چهره حقیقی زنان ایران که سرفرازانه برای گرفتن حق خود تلاش می‌کنند، بود. منتها از سوی دیگر عشا، شهروند آمریکا است و رسانه‌های آمریکا خود را موظف می‌دانند سرنوشت عشا را پیگیری کنند. هر چند در این میان بعضی از این قضیه سواستفاده می‌کنند، اما عشا خود از منتقدان سیاست‌های نابخردانه دولت کنونی آمریکا و سیاست‌های جنگ‌طلبانه‌ نومحافظه‌کاران است. دلیل سو‌استفاده‌‌ی این نوع رسانه‌ها طرفداری از عشا و یا کمپین نیست، بلکه نوع بازداشت و برخوردی است که با عشا صورت گرفته تا گزک به دست اینان بدهد. مقصر کسانی هستند که دانشجویی را دو هفته در سلول انفرادی نگه می دارند. توهماتی از جنس آنچه در شبکه دوم تلویزین ایران راجع به عشا پخش شد، ناشی از ناآشنایی با سیستم رسانه‌ها در آمریکا است. پیشنهاد می‌کنم برنامه‌سازان تلویزیون در این موارد با دکتر مولانا، استاد ارتباطات که خود، سیتیزن آمریکا و بیش از ۳۰ سال، ساکن آمریکا بود و اکنون مشاور رسانه‌ای رییس جمهور است مشورت کنند.

- به عنوان یک دانشجوی ایرانی آمریکایی، بازداشت عشا چه نگرانی‌هایی را برای شما در پی داشته است؟

پیمان ملاذ: یکی از مسالی که به عنوان موانع توسعه در ایران مطرح می‌شود، مساله فرار مغزهاست. هر ساله بسیاری از بهترین دانشجویان ایران از کشور خارج می‌شوند و اغلب بدون آن‌که قصد بازگشت داشته باشند، در دانشگاه‌های خارج از کشور مشغول به تحصیل می‌شوند. از این میان عده قلیلی مشغول به خواندن علوم انسانی می‌شوند که از مبانی پیشرفت هر کشوری است و مطالعات و تحقیقات خود را به دلیل علاقه به کشور خود بر ایران متمرکز می‌کنند. دستگیری عشا و برخورد بی‌قاعده‌ای که با عشا می‌شود، این عده محدود در میان دانشجویان خارج از کشور را با نگرانی‌های بسیاری روبه‌رو کرده است. هنوز چند ماهی بیش از سفر مقامات ایران به آمریکا و دعوت از ایرانیان، برای سفر به ایران نگذشته است، هنوز چندی از خبر تسهیلات دفتر حفاظت منافع برای سفر به ایران نگذشته است که دانشجویی را که دغدغه ایران دارد در خیابان به آن شکل فجیع که گویا یک قاچاقچی را پیدا کرده‌اند متوقف می‌کنند و به اوین می‌برند و دو هفته است که از او هیچ خبری نیست.

بنا به مثل عامیانه «دم خروس را باور کنیم یا قسم حضرت عباس را» آیا آقایان از اثرات درازمدت این برخورد، بر دانشجویان ایرانی خارج از کشور آگاهند؟ خانواده‌ی مومنی دو هفته است از عشا هیچ خبری ندارند، آیا این امر قانونی و اسلامی است؟ خودم به شخصه نگرانم، نگران عشا مومنی که به جرم ناکرده در بند است و قربانی توهمات ذهن‌های توطئه‌اندیش شده است. توهمات نوشته شده در روزنامه کیهان از فرط بی‌مایه‌ای نیازی به تفکر هم ندارد. عشا مومنی را از رابطان کمپین با آمریکا نامیده‌اند. کمپینی که حتی گزارش مالی خود را به طور شفاف منتشر می‌کند، اعضای آن مرتب تحت فشارند و اکثراً با وثیقه‌های سنگین و حبس‌های تعزیری آزادند و در کنترل شدید به سر می‌برند. آن وقت روزنامه رسمی کشور که با پول بیت‌المال منتشر می‌شود، یک دانشجوی ۲۸ ساله را که فیلم‌های توقیف شده‌اش هم نشان می‌دهد روی پروژه کارشناسی ارشد خود کار می‌کرده است، به بهانه آن‌که وزارت امور خارجه آمریکا اسمی از او آورده است، به عنوان رابط این کمپین با آمریکا مطرح می‌کنند.

«از قیاسش خنده آمد خلق را...»، آقایان عزیز عشا شهروند رسمی آمریکا است، چرا که در هنگام تولد، پدرش که نیمی از عمر خود را در دوران جنگ در مناطق جنوبی کشور به راهسازی پرداخته است، در آمریکا مشغول به تحصیل بوده است و عشا در آمریکا متولد می‌شود. در کنفرانس کذایی که کیهان اشاره می‌کند خبرنگاری از سخنگوی وزارت امور خارجه راجع به موضوع دستگیری عشا می‌پرسد و سخنگو پاسخ می‌دهد چون عشا مومنی شهروند آمریکا است موضوع در دست بررسی است. مانند هر کشور دیگری رسیدگی به این امر از وظایف وزارت امور خارجه است و این بهانه‌ای می‌شود تا کیهان در خبری ویژه از موضوع ع-م بنویسد و داستانی تازه و سناریویی تازه علم کند.

دوست دارم این مصاحبه را با نقل قسمتی از نامه‌ای که خواهر عشا برای او نوشته است، به پایان برم که این روزها همین حالت چون بختکی بر روح من سنگینی می‌کند: «دلتنگ نه از این‌که تو را در پشت حصارهای بلند زندان می‌بینم‌، دلتنگم برای این‌که ما در وطن خود، غریب هستیم. من با همه سنگینی غربتی که در اینجا بر دوش می‌کشم، غریبی تو را در زندان اوین از غریبی غربت اینجا بس دلگیرتر می‌بینم

راديو زمانه